Ets + werkwijze

ETS

(= F:eau-forte, E:etching, D:Radierung)Deze techniek is ontstaan in het begin van de 16de eeuw en werd in de boekdrukkunst gebruikt om tekeningen te reproduceren. Hiermee konden veel fijnere prenten gedrukt worden dan met de daarvoor gebruikelijke houtsnee. Hieronder volgt beknopte uitleg over het maken van een ets.

Werkwijze:

1. Een plaat koper (1,2 a 2mm) of zink wordt vlak gepolijst. De randen van de plaat worden mooi rond gevijld.

2. De plaat wordt vernist met etsgrond (kogelvernis). Deze bestaat meestal uit bijenwas en harsen.

3. De etsgrond wordt berookt met een kaars. Het roet zet zich vast op de vernis en maakt de plaat matzwart. Daardoor zijn de lijnen tijdens het tekenen beter zichtbaar.

4. Met een stalen stiften en puntige naalden grift de kunstenaar de tekening in de etsgrond zodat het onderliggende metaal zichtbaar wordt.

5. Nadat ook de achterkant van de plaat is afgedekt met vernis wordt de plaat geëtst in een bad met etswater. Dit kan salpeterzuur zijn, ijzerperchloride of een mengsel met zoutzuur en kaliumchloride. Tijdens het inbijten met salpeterzuur moeten de gasbelletjes die ontstaan met een veer worden weggeveegd.


Om lijnen van verschillende diepte te etsen worden de lijnen die al diep genoeg zijn afgedekt met vernis en de plaat wordt verder geëtst. De diepte van de lijnen wordt gecontroleerd door te voelen met een fijne naald. Een andere methode om verschillende dieptes te bekomen is de lijnen die het diepst moeten worden eerst te tekenen, en na een etsbeurt lijnen bij te tekenen en opnieuw te etsen. De eerst getekende lijnen worden zo verschillende keren geëtst en dus het diepst. Na het etsen wordt de etsgrond afgewassen met terpentijn of petroleum.Zie verder voor het maken van afrukken van de ets.

De ponsmanier

DE PONSMANIER

Met pons (= F:poinçon, E:punch) en hamer slaat men kleine of grove punten in de gepolijste plaat. De tekening wordt opgebouwd uit punten van verschillende grootte en afstand tot elkaar.

Mezzotint

MEZZOTINT

(="zwarte kunst", F:manière noir, E:the black art, D:Schwarzkunst)Dit is ook een "droge techniek" en dus geen ets-procédé. De plaat wordt met een wiegijzer (of een ronde vijl, alias rattenstaart) ruw gemaakt zodat de plaat een volledig zwart gekorrelde afdruk zou geven. Dan worden met schaafijzer en schrapers zones terug glad gemaakt. De zwarte partijen worden ook nog met drogenaald of burijn bijgewerkt. De ruwe delen van de plaat houden de inkt vast, de gepolijste delen niet. Men werkt van zwart naar wit en zo is een mezzotintprent dan ook meer donker dan licht, vanwaar de naam "zwarte kunst" komt. Het uitzicht is fluweelachtig zoals bij de drogenaald.

Droge naald

DROGE NAALD

(=F:pointe seche, E:dry point, D:Kalte Nadel).Hier wordt met een hardstalen of diamanten naald rechtstreeks in de plaat gekrast. De inkt wordt dan vastgehouden door de ontstane groefjes maar ook vooral door de ruwe opstaande randjes, ook braam (F:barbes, E:burr, D:Grat) genaamd. De inkt die in de braam wordt vastgehouden geeft de afdruk een warm tonaal en vertonen een fluweelachtig karakter. Deze braampjes slijten snel bij het afkuisen en daardoor is het maximaal aantal goede afdrukken erg beperkt (max. 15-30 voor koper). Deze techniek wordt droog genoemd omdat er geen zuur aan te pas komt. In feite is dit geen etstechniek maar een vorm van graveren. De drogenaald techniek wordt vaak in combinatie met het etsen gebruikt, o.a. om de ets tijdens het maken van proefdrukken bij te werken.

Burijngravure

BURIJNGRAVURE

(=kopergravure, F:gravure au burin ou taille douce, E:engraving, D:Kupferstich)Dit is na houtsnede de oudste grafische techniek (1446). Het is een zeer gespecialiseerde en fijne kunst, maar verouderd en nog maar weinig beoefend. De graveerder gebruikt een burijn, dit is een rechthoekige stalen staaf die aan het uiteinde schuin is afgeslepen. Daardoor ontstaat een zeer scherpe punt. De graveerder duwt de burijn met de palm van zijn hand in het koper en graaft er als het ware voren in. De bramen die daarbij ontstaan werkt hij zorgvuldig weg met het schraapstaal, ijzer of mes, zodat ze geen invloed hebben op de afdruk. Lichte en donkere partijen worden bekomen door elkaar kruisende lijnenreeksen te graveren (kwadraatarceringen) die wel een wat starre vervelende regelmatigheid vertonen.

Verschillende diepdruktechieken

DE VERSCHILLENDE DIEPDRUKTECHNIEKEN:

1. GRAVEERTECHNIEKEN (de tekening wordt rechtstreeks in de plaat aangebracht):

burijngravure
drogenaald
mezzo-tint
de pons-manier


2. ETSTECHNIEKEN (de tekening wordt in de plaat verdiept door de inwerking van zuur op metaal)


ets
kleurets
vernis-mou
crayonmanier
aquatint
stippelgravure

3. Het AFDRUKKEN van de gravure of ets.

Soorten druktechnieke

SOORTEN DRUKTECHNIEKEN

De techniek van het etsen hoort thuis bij de diepdruktechnieken. We kunnen een viertal druktechnieken onderscheiden:

1. hoogdruk: techniek waarbij de tekening in het inktdragende drukvlak verhoogd is; typografie, houtsnede, houtgravure, Japanse houtsnede.

2. diepdruk: het beeld van de drukvorm ligt in het vlak; burijngravure, drogenaald, ets, vernis-mou, mezzo-tint, kleurets, crayonmanier, aquatint, de 'ponsmanier', stippelgravure, helio.

3. vlakdruk: drukkende en niet drukkende delen liggen in eenzelfde plat vlak; steendruk, chromolithografie, combinatiedruk, monotype-technieken, offset, offset-kleurendruk, zeefdruk, lithozeefdruk, stencilreproductie.

4. lichtdruk: procédé om tekeningen en beelden op lichtgevoelig papier over te brengen; fotografie, grafische fotografie, lichtafdrukken, contactdrukken, chemigrafie, edele procédés, luminografie, ...

Korte beschrijving

KORTE BESCHRIJVING

Het woord "etsen" is afkomstig van het Duitse "ätzen" dat "doen eten" betekent. Het is een proces waarbij een tekening in metaal wordt uitgebeten door een zuur met het doel er een afdruk van te maken.
De tekening wordt in spiegelbeeld in de etsgrond aangebracht met een etsnaald. De door deze etsnaald uitgekraste delen van de etsgrond worden dan blootgesteld aan een verdund zuur, dat op die plaats het metaal wegvreet. Vervolgens wordt de etsgrond verwijderd, inkt in de uitgebeten delen gewreven en een afdruk gemaakt door de plaat met een vel papier bedekt onder een diepdrukpers door te halen.